POMARAŃCZA

Pomarańcza – nazwa, jaką określa się niektóre gatunki roślin należące do rodzaju cytrus, zwykle o pomarańczowej skórce i włóknistym miąższu. Jest to nazwa tylko zwyczajowa, nie stanowi ona odrębnej jednostki taksonomicznej. Gatunki pomarańczy pochodzą z Chin iwschodniej Azji.

Zastosowanie

Owoce są jadalne. Zawierają dużo witamin, w tym najwięcej witaminy C. Smak słodko-kwaśny. Nadają się do bezpośredniego spożycia na surowo. Są powszechnie stosowane w produkcji soków owocowych. Gatunki te są uprawiane w krajach o klimacie tropikalnym i subtropikalnym. W pełni dojrzałe drzewo pomarańczowe może dawać do tysiąca owoców rocznie i zapewnić dobre zbiory przez następne 50-80 lat. Drzewka pomarańczowe rzadko przekraczają 9 m wysokości. 1/3 światowych zbiorów pomarańczy przypada na Brazylię. Na drugim miejscu są Stany Zjednoczone (szczególnie Kalifornia i Floryda), oraz Chiny.

Pomarańcza jest najbardziej rozpowszechnionym drzewem owocowym świata, uprawiana jest w ponad 100 krajach.

CYNAMON

Cynamon to popularna przyprawa kuchenna, którą otrzymuje się przede wszystkim z wysuszonej kory cynamonowca cejlońskiego (najbardziej ceniony) oraz wielu innych gatunków tego rodzaju (które rzadko są importowane do Europy, a mają znaczenie tylko dla kuchni regionalnej), a nawet innego rodzaju ("cynamon z Batawii" – ze strączyńca oraz "cynamon biały" z korzybiela). Występuje w dwóch postaciach, utarty na proszek lub w niewielkich, zwiniętych w rulonik kawałkach, ma kolor rdzawy i dzięki zawartemu w niej olejkowi cynamonowemu charakterystyczny słodkawo-korzenny, lekko piekący smak i silny aromat.

Cynamon używany jest do przyprawiania potraw słodkich z ryżu, pieczonych jabłek, wina grzanego i ponczu. Niewielkie ilości cynamonu służą do aromatyzowania gulaszu, baraniny, gotowanych ryb i szynki. Olejek cynamonowy ma działanie antyseptyczne.

ANYŻ

Badian właściwy, anyż gwiazdkowy, anyż gwiaździsty (Illicium verum Hook. f.) – gatunek rośliny zaliczany do obejmującej trzy rodzaje rodzinycytryńcowatych (system APG III z 2009), w niektórych systemach do monotypowej rodziny badianowatych (Illiciaceae) (system Reveala z 1999). Pochodzi z południowo-wschodniej Azji. Tam też jest uprawiany.

Morfologia

Jest niezbyt okazałym, bo dorastającym maksymalnie do 8 m wysokości drzewem. Liście ma skórzaste, szerokolancetowate, o jasnozielonej barwie. Kwiaty natomiast białożółtawe lub zielonkawobiałe. Po zapyleniu wiążą się z nich owoce, które swym wyglądem przypominają gwiazdy i stąd nazwa gatunkowa rośliny.

Zastosowanie

Anyż gwiazdkowy posiada przede wszystkim znaczenie przyprawowe, chociaż przejawia również pewne, niewielkie działanie lecznicze. Surowiec stanowią ususzone owoce.

Z owoców wyodrębnić można do 7% wonnego, o nadzwyczaj miłym zapachu, olejku lotnego (którego najważniejszym składnikiem jest anetol), ponadto taniny, żywice i cukry.

Zmielone owoce badianu stanowią przyprawę, którą można stosować do ciast, kompotów, budyniów oraz do aromatyzowania niskoprocentowych napojów alkoholowych (np. likierów).

Działanie lecznicze tej rośliny przejawia się przede wszystkim w obrębie przewodu pokarmowego, na który działa rozkurczowo, jednocześnie korzystnie wpływając na proces trawienia i przyswajania przez organizm składników pokarmowych. Wspomnieć jeszcze należy o niewielkim działaniu moczopędnym badianu, jak również o jego działaniu przeciwgrzybiczym i antybakteryjnym, oraz niewielkim przeciwbólowym. Badian można stosować w leczeniu zaburzeń przemiany materii.

Spokrewniony z nim badian japoński (Illicium anisatum) nie tylko nie posiada właściwości leczniczych, ale jest lekko toksyczny.

RYŻ

Roślina jadalna

Częściowo obłuskane ziarno, pozbawione tylko plew – zwane jest ryżem brązowym – zawiera ok. 8% białka i niewielkie ilości tłuszczu; stanowi źródło tiaminy, niacyny, ryboflawiny, żelaza, wapnia. Ziarna ryżu otoczone są zrośniętymi plewkami. Podczas młocki usuwa się zwykle zarówno plewy, jak i otręby, czasem dodatkowo stosuje się polerowanie glukozą i talkiem, co nadaje ziarniakom połysk. Czasem przed młóceniem ryż wstępnie obgotowuje się, co pozwala na zachowanie większości jego składników odżywczych. Niekiedy ryż wzbogaca się przez dodanie żelaza i witamin z grupy B. Całkowicie obłuskane ziarno – tzw. biały ryż – jest w znacznym stopniu pozbawione cennych składników odżywczych. Na terenach gdzie ryż biały jest głównym składnikiem pożywienia, występuje dużo większe ryzyko zachorowania na beri-beri, chorobę spowodowaną niedoborem tiaminy (wit. B1) i składników mineralnych. Przed spożyciem ryż jest gotowany i jadany jako odrębne danie lub używany do przygotowywania zup, dań głównych i dodatków, szczególnie w kuchni orientalnej i bliskowschodniej. Z ryżu siewnego wytwarza się mąkę, kaszę, ziarno, jest to także surowiec do wyrobu alkoholu – sake, araku oraz wina ryżowego.

Inne zastosowania

Produkty uboczne powstające podczas obróbki ziaren ryżu – czyli otręby i proszek powstały po rozdrobnieniu odpadów z procesu polerowania ziarna – wykorzystuje się jako karmę dla zwierząt. Z otrąb uzyskuje się olej używany do celów spożywczych i przemysłowych. Pokruszone ziarna wykorzystuje się do warzenia piwa, destylacji alkoholu oraz produkcji skrobi i mączki ryżowej. Plewy stosuje się jako opał i materiał do pakowania, produkuje się z nich również nawóz i furfurol. Słomę używa się na ściółkę, paszę dla zwierząt, pokrycia dachowe oraz do produkcji mat, odzieży, opakowań i mioteł. Ryż wykorzystywany jest także wpapiernictwie, do wyrobu przedmiotów plecionych, kleju i kosmetyków (puder). Stanowi źródło skrobi.

Historia

Ryż jest jedną z najstarszych roślin uprawnych świata. W Chinach był regularnie uprawiany już ok. r. 5000 p.n.e. (wg Jareda Diamonda udomowienie ryżu nastąpiło w Chinach już ok. 7500 r. p.n.e.[potrzebne źródło]).

W latach sześćdziesiątych XX w., podczas tzw. Zielonej Rewolucji, kiedy wysiłki naukowców były skierowane na zapobieżenie klęsce głodu, wyhodowano wiele nowych, ulepszonych odmian roślin uprawnych, m.in. tzw. cudowny ryż. Odmiana ta charakteryzowała się dużą odpornością na choroby, zwiększoną produktywnością i wytwarzaniem krótkiej, silnej łodygi, dzięki czemu rośliny były mniej łamliwe. Jednak jej uprawa nie rozwinęła się na tak szeroką skalę, jak się spodziewano. Ze względu na duże wymagania glebowe i konieczność intensywnego nawożenia stała się dostępna tylko dla bogatszych rolników, co z punktu widzenia zapobiegania głodowi czyni ją mało użyteczną.